Mantık ilminin işlevi ve yaptığı şey düşüncenin doğru formlarını incelemektir. Bu bağlamda düşünce veya düşünmek bilinen kavramlar veya yargıları bilinmeyen kavram ve yargılara ulaşacak şekilde düzenlemektir. Bunun doğru bir şekilde düzenlenmesi ise bu düzenin nasıl olması gerektiğini ifade eder.
Tanım, bir şeyin ne ise o olduğunu belirtmedir. Bunun için de cins içindeki türün diğer türlerdan farkını yani faslını veya betimleme yapacak şekilde o türe özel olan arazî niteliğin yani hassesini veya olmayan arazi niteliğini kullanırız. Burada zikredilen kavramlara beş tümel adı verilmektedir.
Bu tümellerin anlamı şudur:
Cins, türleri içine alan türlerin üstündeki tümel olan.
Tür, cins tümelinin altında bulunan kendisi de tümel olan.
Fasl, cins içindeki türleri birbirinden ayıran onların karışmasını önleyen özsel nitelik.
Özel Arazî, tek bir türe ait olması bakımından arazi bir niteliktir. Ancak türün kendisini kendisi yapan bir özellik değildir.
Genel Araz, tek türe ait olmaması bakımından arazi bir niteliktir. Yani birden fazla türe ait olabilir. Mesela kaleme isnat ile silindir olmak. Bu örnekten de anlaşılacağı gibi silindirlik niteliği kaleme özgü değildir. Çünkü boru da silindirdir, su matarası da.
Tam Tanım: Yakın cins ve yakın fasldan oluşan tanıma denir. Örnek olarak insana isnat ile düşünen(fasl) hayvan(cins) olması gibi.
Kusurlu veya Eksik Tanım: Yakın fals ve uzak cinsten oluşan tanıma denir. Örnek olarak insana isnat ile düşünen cism gibi.
Tam Betim: Hasse ve yakın cinsten oluşan betimlemedir. Örnek, insana isnat ile gülen(*) hayvan.
Eksik Betim veya Betim: Genel Araz ve opsiyonel olarak Hasseden oluşan betimlemedir. Mesela Siyah saçlı, beyaz yüzlü, gülen(*)....
----
Kaynak Okuma: Ehberi İsaguci.
*Klasik eserlerde Gülen örneği ne kadar verilmişse de bazı insansı türlerin gülebildiği bilinmektedir. Belki de onlar gülme fiilini düşüncenin arazı olarak ele almaktadırlar. Yani bir gülme halinin oluşabilmesi için şaşırmak gerekir. Şaşırmak için de akletmek.
Ek 1: İslam felsefesindeki varlık-mahiyet ayrımı çerçevesinde şöyle bir tasnif yapılabilmektedir: Varlık, Arsitoteryen hareketin ilkesi ve gayesi; Mahiyet, Biçim ve Maddesel nedenler.
Ek 2: Cinslerin ve Türlerin kendinde bir varlığa sahip olmadığını ve zihnimizin tasnifi olduğunu söyleyen nominalizm ve onların bir gerçekliğinin olduğunu söyleyen realizm ortaçağ felsefesinde 'Tümeller Problemi' adıyla bilinegelen bir tartışma alanını ortaya çıkarmıştır. Her iki görüş de kendi içinde fırkalara ayrılmakla bilikte Okhamlı'nın nominalizm anlayışının İlahi Buyrukçuluğa araladığı kapı neticesinde ona da ayrı bir yazı hazırlayacağımı duyurmak isterim..
Yorumlar